Джорджия

АБШ-ны штаты
Advertisement Close Джорджия ингил. State of Georgia Джорджия Штат
Джорджияны байрагъы Джорджияны мухуру
Джорджия штат АБШ-ны картасында
Advertisement Close Штатны девизи	«Акъыллылыкъ, Тюзлюк эмда Оздурмагъанлыкъ»
Штатны джыры: Georgia on My Mind
Advertisement Close Штатны чам аты	«Шапталлы штат», «Къыбыланы империячы штаты»
Демография билги
Ара шахар	Атланта
Эм уллу шахар	Атланта
Уллу шахарла	Огаста, Колумбус, Мейкон,Саванна, Атенс
Халкъы	10 725 274 (2020 джыл) АБШ-да 8 орун
басыннганы	71,5 адам/км² АБШ-да 18 орун
География билги
Майдан	24 орун
• бютеулей	153 911 км²
• суу юсю	4983 км²(3,24 %)
кенглик	30°31' ш. к. 35°0' кёре ш.к., 370 км
узунлукъ	30°31' кб. к. 35°0' кёре кб.к., 480 км
Тенгиз дараджагъа кёре мийиклик
• эм уллу	1458 м
• орта	180 м
• эм гитче	0 м
Тарих билги
Штат статусну алыуу	1788 джылны 2 январь 4 штат
бусагъатдагъы статусуна дери	Джорджия Провинция
Политика билги
Губернатор	Брайан Кемп (Р)
Вице-губернатор	Джеффри Дункан (Р)
Закончыгъарыучу орган	Джорджияны Баш Ассамблеясы
• огъары палата	Джорджияны Сенаты
• тёбен палата	Джорджияны Келечилени Палатасы
Сенаторла	Рафаэль Уорнок (Д) Джон Оссофф (Д)
Башха билги
Сагъат бёлге	UTC−5/−4
Къысхартыу	GA
Официал сайт	www.georgia.gov

Джо́рджия (ингил. Georgia, американ айтыу: [ˈdʒɔːrdʒə]) — АБШ-ны къыбыла-кюнчыгышында орналгъан, ючюнчю болуб, 1788 джылда АБШ-ны Конституциясына къол салгъан штат.

Бютеулей Джорджияны территориясы - 149,976 км², суу джагъасы - 160 км, адам саны (2020 джылда) - 10 725 27 адам (8-чи АБШ-ны штатланы ичинде).

Официал чам аты — «Шапталлы штат», «Къыбыланы империячы штаты»

Ара шахары эмда эм уллу шахары — Атланта.

Географиясы

Джорджия бла шималда Теннесси эмда Шимал Каролина, шимал-кюнчыгъышда Къыбыла Каролина, къыбылада Флорида, кюнбатышда Алабама штатла бла чеклешеди. Кюнчыгъышда Атлантика океан бла джууулады.

Кыбыла Каролина бла Джорджияны чеги Атлантика океандан башлаб, Саванна суу бла барады башына, аны чыкъгъан джерине дери - Тугалу бла Сенека сууланы бир бирине къошулгъан джерге дери. Андан сора Тугалу суу бла барады Чаттуга суу кошулгъан джерге дери, артда Рабун округда арасы бла бурулуб Шимал Каролинаны чекине чыгъады. Джорджияны кюнбатыш чеги тюз сыз бла барады Чаттануга (Теннесси) шахардан къыбыла, къыбыла-кюнчыгъышха Вест-Пойнт шахарны къатында Чаттахучи суугъа тюшюб аны бла Флинт суугъа кошулгъан джерге джетеди. Андан сора штатны къыбыла чеги тюз сыз бла кюнчыгъышха барыб Сент-Мэри суугъа джетеди. Артда аны бла бирге Атлантика океаннгатюшеди.

Джорджия беш баш физик-география регионладан къуралады: Камберленд джалпакъ, Аппалачи таула бла ёзенле, Кёк сырт, Пьемонт эмда Атлантиканы джагаъасыны тюз джери.

Брасстаун Бальд (1458 м) - Кёк сыртда, Таунс бла Юнион округланы чекинде орналгъан Джоджияны эм мийик тауу.

Климаты

Джорджияны кёб юсю территориясында мылы субтропик климаты (исси, мыллы джай бла) барды (Кёппен климатланы классификациясында - Cfa). Джылгъа джаум тюрленеди 1143 мм в орта районлада — 1 905 мм штатны шимал-кюнчыгъыш кесекледе. Джылгъа орта температурасы - 17,6 °С. Июлну орта температурасы - 27,2°С, январны - 7,1°С. Джорджияда кёб F1 категориягъа джетген торнадо болады.

Суулары

Джорджия бла талай уллу суу барады: Флинт, Товалига, Окмулги, Этова, Альтамаха, Саванна эмда Суванни суу. Джорджияны эм уллу суу - Чаттахучи суу (702 км), Кёк сыртда чыгъыб Джорджияны къыбыла-кюнбатыш кесегинде орналгъан Семинол кёлге тюшеди. 150 км² майданы бла Джорджияны эм уллу кёлю - Ланье кёл.

Тарихи

Джорджияда, испанлыла келгинчи, былайда индейлилени маданияты болгъанды. Ол да 1560 джылгъа дери къуругъанды. Биринчи европачи болуб, Джорджияны джагъасына тюшген 1513 джылда испанлы конкистадор - Хуан Понсе де Леон (исп. Juan Ponce de León) болдгъанды.

XVII ёмюрню ахырында ингилизлиле бла испанлыла Джорджияны территориясы ючюн къаршчы болдула. 1724 джылда ингилизлиле Уллу Британияны королу II Джордж атын атаб, Джорджия колонияны къурадыла. 1751 джылда Джорджия колониядан провинция болады. 1754 джылда провинциягъа биринчи губернатор Джон Рейнольдс келеди. 1769 джылда Джорджия американ колонияланы Уллу Британияны сатлыкъ затланы бойкотуна къошулады. Биринчи Континент конгрессге Джорджия кошулмагъанды, алай а Экинчи Континент конгрессге юч депутатны ашыргъанды. 1776 джылда Джорджияны Конституциясыны къурар эмда правительство салыр мурат бла конституциялы конвент джыйылады. 1777 джылны 5 февралында Джорджияны конституциясыны аладыла. Джангы конституция бла Джорджияны биринчи губернатору Арчибальд Буллок болады.

АБШ-да граждан къазауат заманында Джоджия конфедератланы баш аралыгъы болгъанды. Джорджиячи Хоуэлл Кобб Американы Конфедератив Штатларыны къуралгъан конвентни председатели болгъанды, аны къарнашы уа Томас Кобб Конфедерацияны конституциясыны джазгъанды, Александр Стивенс АКШ-ны вице-президенти болгъанды.

Граждан къазауатдан сора Джорджия АБШ-ны Конституциясыны 13-чю тюзетиу алады. 1868 джылны 21 июлунда Джорджияда негрланы граждан хакъларына ышандырыу берген 14-чю тюзетиу алынады.

Къыбыланы Реконструкция бошалгъандан сора Джорджияны экономикасы уллу кёлтюрюлюуню кёргюзгенди. 1870 джылдан 1910 джылгъа дери мамукъну джыл чыгъарыуу 0,5 млн тобладан 1,992 млн тоблагъа тюрленди, промышленностну товарлары кёблюгю уа 31 млн доллардан 202 млн долларгъа кёлтюрюлгенди.

1922 джылда Джорджияны губернатору Клиффорд Уокер сенатха Ребекка Фелтонну, АБШ-ны тарихинде биринчи тиширыу-сенаторну салады.

1956 джылда АКШ байракъны кошуб Джорджияда джангы байракъны бегитиледи. 1970 джылда (1977—1981 джыллада АБШ-ны 39-чу президенти) джорджиячи Джимми Картер (ингил. Jimmy Carter) Джорджияны 76-чи губернатору болгъанды.

1980 джылны 1 июнунда джорджиячы саудюгерчи Тед Тёрнер дунияда биринчи кече-кюн да ишлеген Cable News Network (CNN) аты бла айтылгъан джангылыкъ тв канал ачады. 1990-чы джыллада Джорджиягъа Коннектикутдан американы айтылгъан почта компаниясы United Parcel Service (UPS) штаб-фатарны кёчюргенди.

1998 джылда сайланнган демократ партиячы губернатор Рой Барнс Джорджияны байрагъын 2001 джылда аушдургъанды. Халкъ ол затны джаратмай 2002 джылда биринчи Реконструкция замандан республикан партиядан болгъан губеранторну Сонни Пердью сайлайды. Джангы губернатор халкъгъа соруу ётдюрюб штатха джангы бу сагъатда болгъан байракъны бегитеди.

Джорджияда 2016 джылда болгъан АБШ-ны президент сайлаулада Дональд Трамп 2 089 104 чёб алыб Хилари Клинтонны озуб ётгенди. 2020 джылда уа 49,47% алыб Джо Байден Трампны хорлайды.

2024 джылда болгъан президент сайлаулада Джорджияда Дональд Трамп 50,7% алыб Камала Харрисны (48,5%) озду.

Халкъы

АБШ-де 2020 джылда болгъан санаугъа кёре Джорджияда 10 725 274 адам джашагъанды. Аладан акъ американлыла — 51,9%, афроамериканлыла — 31%, азиадан чыкъгъанла — 4,5%, Американы тамырлы халкъларындан — 0,5%. Тарихи бла Джорджияда кёб афроамериканлыла джайшайдыла. Афроамериканлыланы адам саныда проценти бла штатланы ичинде (Миссисипи эмда Луизианадан сора) Джорджия ючюнчюдю.

Джорджияда джашагъанданладан, юйлеринде 85.62% ингилиз тилде, 7,82% испан тилде, 0,57% вьетнам тилде сёлешедиле.

Дин къаумла (2022 джылда):

• Протестантла (60%)

• Динсизле (23%)

• Католикле (8%)

• Иегованы шагъатлары (2%)

• Мормонла (1%)

• Мусулманла (1%)
• Иудейле (1%)
• Буддистле (1%)

• Башхала (3%)

Индейли халкъла

Джорджияны территориясында тарихли джашагъан индейли халкъла: мускоги (хитчити тюбкъауум бла ), чероки, окони, гуале, ямаси эмда апалачи. Бютеулей Джорджияда кесини индейлилеге къошулгъан 2020 джылда 50 618 адам джашагъанды, аладан эм уллу халкъ чероки (21 525 адам).

Экономикасы

2024 джылда Джорджияны БИП-и 877,7 млрд долларгъа джетгенди (8-чи АБШ-ны штатланы ичинде), адам башына уа 78 754 доллар болгъанды (42-чи АБШ-ны штатланы ичинде). Бютеулей Джорджияны 2021 джылда иш берген предприятиелерини саны - 253 729.

Улоу эмда электротехника машинала ишлеу, химия, тигиу, къумач сокъгъан, ашарыкъ этген эмда тютюн этген санагъатла Джорджияны промышленостуну тамалын саладыла.

Штатны эл мюлкюню чыгъаргъан баш продукциясы: тауукъ бла гаккы, пекан, арахис, шапталла, къара будай, тууар мал, тонгуз эт, тахта кёгетле эмда тютюн, мамукъ. Дунияда Джорджия эм уллу пекан къозны ёсдюрюрген регионду. Джорджия къара шкилдини чыгъаргъаны бла 5-ди АБШ-ны штатланы ичиндеди.

Fortune 500 тизмеге кирген 16 компания эмда Fortune 1000 кирген 26 компания Джорджияда кеслерини штаб-фатарларын джерлешдиргендиле. Аладан да айтылгъан: Home Depot, UPS, Coca-Cola, TSYS, Delta Air Lines, Aflac, AT&T Mobility, Southern Company эмда Elevance Health.

Джорджияда эки атом электростанция ишлейди.

Улоу

Джорджияны улоу Департаменти штатны улоуна башчылыкъ этеди. Джорджия бла 2002 км штат арасы баш авто джол барады, аладан башлы шосселе: I-95, I-75, I-16, I-85, I-20. Атлантаны аэропорту — Хартсфилд-Джексон Атланта (ATL), дунияда эм джюкленген аэропортду (1998–2019, 2021– бу заманга дери). Атлантаны аэропортунда 63 000 адам ишлейди, аны бла ол Джорджияда эм уллу иш бериучюдю. Штатны джюкленгени бла экинчи аэропорту — Халкъла ара­сы аэропорт Саванна/Хилтон-Хед. Штатны башха аэропортлары - Огаста, Колумбус, Олбани, Мейкон, Брансвик, Валдост эм Атенс шахарлада орналадыла.

Джорджияда Саваннада эмда Брансвикде эки сууну терениндеги тенгиз порту барды, аладан Саваннаны порту АБШ-ны Атлантика океанны джагъасында эм уллу портуду.

Политикасы

Джорджияны закончыгъарыучу джыйылыуу — эки палаталадан къуралгъан Баш Ассамблея (ингил. General Assembly). Огъары палатасы - 56 членден къуралгъан Сенатды, тёбен палатасы - 180 членден къуралгъан Келечелени палатасыды. Закончыгъарыучула Сенат бла Келечелени палатасына эки джылгъа сайланадыла. Сенатны председатели вице-губернатор болады, Келечелени палатасы уа башчысын кесин сайланады. Штатны Баш Ассамблея алгъан законланы Джорджияны Официал кодекине джыядыла.

Штатны толтуруучу власты

Джорджияда толтуруучу властха башчылыкъ юч джылгъа сайланнган губеранатор этеди. 2023 джылдан сора Джорджияны 83-чю губерантору - Брайан Кемп (Республикан партия). Джорджияда вице-губернаторну губернатордан энчи тизме бла сайланадыла, 2023 джылдан сора штатны вице-губернатору - Берт Джонс (Республикан партия).

Сюдлюк система

Джорджияны баш сюд органы - 7 сюдю бла къуралгъан Джорджияны Баш сюдю (Supreme Court of Georgia) эмда Апелляция сюд (Court of Appeals). Хар сюдюню алты джылгъа халкъ сайланнган этеди, алада Баш сюдню башчисын сайлайла.

Административ бёлюннгени

Джорджия 159 округга (county) бёлюнеди. Хар округну кесини джер-джер­деги сайланнган закончыгъарыучу эмда толтуруучу власть барды - Эркинлиги болгъанланы совети (ингил. Board of Commissioners).

Окъуу

Штатны округ эмда шахар, кърал школ системаларына джер-джер­деги сайланнган школ советле башчылыкъ этедиле. Штатны болумда Джорджияны окъуу департамент оноу этеди штатны кърал окъууна. Департаментны башчисы - сайланнган кърал школ суперинтендант. Джорджия окъуу дараджа бла Education Week Quality Counts 2018 джылны отчетунда штатланы ичинде 30-дю.

Джорджияда 62 кърал эмда 45 энчи университет бла колледж барды. Аладан эм айталгъан, башлы, АБШ-да эм эски, 1785 джылда къуралгъан кърал университеты - Джорджияны университеты (ингил. University of Georgia). Башха айтылгъан уллу билим учережденияла: Джоржияны Технология институту, Джоржияны кърал университеты, Кеннеско кърал университеты, эмда Эмори университеты.

Маданияты

Суратлаучу искусство эмда музыкасы

Джорджияны эм уллу суратлаучу искусствону музейлери: Хай искусствону музейи, Майкл К. Карлосну музейи, экиси да Атлантада орналгъандыла; Джорджияны университетини кампусунда орналгъан Джорджияны искусствосуну музейи (Атенс шахар); Саваннада орналгъан Тэлфер искусствону музейи, Саваннаны Суратлаучу эмда дизайнны колледжини искусствону музейи; эмда Моррисни искусство музейи (Огаста шахарда).

Джорджияны кърал театры - Колумбусда орналгъан Спрингернй опера театры. АБШ-ны къыбыла-кюнчыгъыш кесегини эм уллу, айтылгъан искусство организациясы - Атлантаны симфониялыкъ оркестри (1945 джылда къуралгъанды).

Кёб айтылгъан джырлаучула Джорджияда туугъанла, аладан бири Рэй Чарльз ( аны "Georgia on My Mind " джыры штатны официал джыр болду) эмда Глэдис Найт (Джорджияны юсюнден "Midnight Train to Georgia" джыр бла айтылгъанды).

Джорджиядан рок-къауумла: Atlanta Rhythm Section, The Black Crowes эмда The Allman Brothers.

Джорджияны 1990-джылладан айтылгъан хип-хоп эмда RNB къауумлары: Outkast, Ашер, Ludacris, TLC, BoB эмда Ciara.

Литературасы эмда фильмле

Джорджияны тарихин юсюнден айтылгъан китабла: Маргарет Митчеллны «Джел бла кетгенле», Олив Энн Бернсны «Суукъ таукел терек» эмда Элис Уокерны «Пурпур бояу». Джорджияда туугъан айтылгъан джазыучула: Джеймс Дики, Фланнери О'Коннор, Сидни Ланье, Фрэнк Йерби эм Льюис Гриззард.

Атлантада киногъа алгъан эки фильм "Оскарны" эм иги фильм номинациясын алгъандыла: «Джел бла кетгенле» (1939) эмда «Мисс Дэйзини шофёру» (1989).

Спорту

Штатда кёб юсю болгъан спортланы усталыкъ командалары барды. Джорджияда къралны хар юч баш усталыкъ лигаларында ойнагъан командала барды: «Atlanta Braves» Бейсболну баш лигасында, «Atlanta Falcons» Миллет футбол лигада, «Atlanta Hawks» Миллет баскетбол ассоцияцияда эмда «Atlanta United FC» Футболну Баш лигасында.

1996 джылда Атлантада Джай Олимпий оюнла бардырыргъандылла. FIFA Дуния футбол чемпионаты 2026 джылда Атланта шахарда боллукъду.

Сурат галерея

• 
  Джорджияны Капитолии
• 
  Хайавасси, Таунс округну арасы
• 
  World of Coca-Cola музей
• 
  Сауни таудан къарау
• 
  Джорджияны аквариуму
• 
  Мамукъ сабан Джорджияда
• 
  Форт тау апрельде
• 
  Эмен аллея, Сент-Саймонс айрымкан
• 
  Мамукъ биржа, Саванна шахар

Джибериуле

• http://georgia.gov/- Джорджияны официал сайты.
• https://www.georgiaencyclopedia.org/ - Джорджияны юсюнден джангы энциклопедия

  Амстердам • Вена • Дунай • Къыбыла Америка • Минги тау • Словакия • Аризона • Уллу Британия • Хорватия • Ямайка • Джорджия

  

  Африка • Океания • Шош океан • Къарачай-Черкесия • Джорджия